Агульны агляд
У 2023 годзе Журналісты за талерантнасць працягнулі рэгулярны маніторынг рыторыкі, якая выкарыстоўваецца ў беларускіх СМІ ў дачыненні да ЛГБТК+ супольнасці. Гэта даследаванне ахапіла перыяд з студзеня па кастрычнік 2023 года і стала часткай шматгадовага назірання за дыскрымінацыйнымі дыскурсамі ў беларускай медыяпрасторы.
Усяго было прааналізавана 441 публікацыя з 28 інтэрнэт-СМІ, уключаючы сайты і Telegram-каналы як нацыянальнага, так і рэгіянальнага ўзроўню. Кожны матэрыял ацэньваўся на прадмет наяўнасці некарэктнай лексікі і мовы варожасці. Асобна фіксаваліся выпадкі, калі нават пры фармальнай карэктнасці мовы сутнасць тэксту заставалася дыскрымінацыйнай.
Тэндэнцыі 2023 года
Сітуацыя з мовай варожасці ў 2023 годзе застаецца напружанай. Пры невялікай перавазе карэктнай рыторыкі (51% супраць 49%), амаль палова ўсіх публікацый на тэму ЛГБТК+ утрымлівала прыкметы мовы варожасці. Гэта вышэй, чым у 2021 годзе, але амаль ідэнтычна ўзроўню 2022 года, калі паказчык склаў 44%. Рост, характэрны для 2020–2022 гадоў, спыніўся, але пагроза стабілізацыі дыскрымінацыйнай нормы захоўваецца.
Трывожным з’яўляецца той факт, што 7% публікацый з карэктнай лексікай выкарыстоўваюцца для завуаляванага распальвання нянавісці. Такая практыка, зафіксаваная ўпершыню ў 2022 годзе, у 2023 годзе працягваецца. У той жа час практычна ўсе публікацыі з некарэктнай лексікай (90%) суправаджаюцца стыгматызацыяй і праявамі варожасці.
Пры гэтым нацыянальныя СМІ паказалі некаторае паляпшэнне. Калі ў 2022 годзе тэндэнцыя да выкарыстання некарэктнай рыторыкі стала агульнай, то ў 2023 годзе менавіта мясцовыя медыя былі асноўнай крыніцай варожых пасылаў, у той час як нацыянальныя паказалі спробу вяртання да карэктных стандартаў.
Фокус і бачнасць
Толькі 40% прааналізаваных тэкстаў былі цалкам прысвечаныя ЛГБТК+ тэматыцы. У астатніх выпадках гэтая тэма згадвалася ўскосна — у некалькіх сказах або абзацы. Істотна, што зараз праблема палягае не ў замоўчванні тэмы, а ў наўмысным яе выкарыстанні як рыторычнай мішэні.
У матэрыялах, дзе ЛГБТК+ — асноўная тэма, усё часцей выкарыстоўваецца некарэктная або варожая рыторыка. Калі раней такія тэксты былі больш прафесійнымі, то цяпер доля карэктнасці нават у іх істотна знізілася. Гэта — выразны рэгрэс.
Лексіка і ключавыя паняцці
Па-ранейшаму найбольш часта выкарыстоўваюцца словы «ЛГБТ» і «гей», якія прадстаўляюць усю супольнасць. У топ-5 згадванняў трапілі таксама «трансгендар», «аднапалые адносіны» і «нетрадыцыйная арыентацыя». Асабліва паказальна, што менавіта гэтыя тэрміны найчасцей выкарыстоўваюцца дзяржаўнымі медыя ў негатыўным кантэксце, калі ідзе гаворка пра «заходні лад жыцця».
Некарэктныя тэрміны, такія як «сексуальнае меншасць», «гомасексуалізм», «содаміт», «вясёлкавыя» і «трансы», сустракаліся ў 15% публікацый, што адпавядае ўзроўню папярэдніх гадоў, але падкрэслівае адсутнасць пазітыўнага зруху. Негатыўна афарбаваная лексіка выкарыстоўваецца як элемент палітычнай і ідэалагічнай канструкцыі.
Вынікі і рэкамендацыі
У 2023 годзе беларускія СМІ працягваюць фарміраваць небяспечны інфармацыйны ландшафт для ЛГБТК+ супольнасці. Нягледзячы на асобныя прыклады пазітыўнай дынамікі, асабліва ў нацыянальных медыя, агульная карціна застаецца нестабільнай. Дыскрымінацыйныя пасылы працягваюць дамінаваць у рэгіянальных выданнях, а латэнтная мова варожасці становіцца ўсё больш звыклай у праўладным дыскурсе.
Маніторынг паказвае: неабходна працягваць працу з журналісцкай супольнасцю, павышаць этычную адказнасць рэдакцый, развіваць медыяадукацыю і падтрымліваць незалежныя платформы, здольныя фарміраваць інклюзіўны медыяландшафт. Асаблівую ўвагу варта надаць барацьбе з новымі формамі варожасці — схаванымі, стылістычна «нейтральнымі», але небяспечнымі па сваім зместам.
Поўны даклад і база дадзеных даступныя па запыце.
